Tarihi Eyüp Oyuncakları Osmanlı Döneminin tarihi ve kültürel miraslarından biridir. Eyüp Oyuncakçıları denildiğinde; Eyüp’te üretilip satılan, tüm İstanbul ve taşraya dağıtım yapılan, bir merkez düşünülmelidir.
Bazı kaynaklarda 18.yüzyıl Eyüp Oyuncakları için ilk imalat tarihi olarak verilmektedir. II. Mahmut zamanında (1785-1839) memleketinden İstanbul’a Nizam-ı Cedid askeri olarak gelmiş ve Rami Kışlası’nın açılış töreninde dümbelek çalmış olan Dökmeci Hasan Ağa, askerlikten ayrıldıktan sonra, Eyüp’de yerleşmiş, Ramazanlarda sahur maniciliği, diğer zamanlarda oyuncak yapar "Tükürüklü Oyuncakçı" olarak tanınırmış Yine bu dönemde II. Mahmud’un türbe ziyareti nedeniyle oyuncakçı dükkanları önünden geçerken bir çocuğun ağlaması üzerine, dükkanlar›n kaldırılmasını istediği ve sonra ikna edilerek vazgeçirildiği hikayesi anlatılmaktadır. Dökmeci Hasan Ağa ilk olmamakla birlikte, tanınmış bir oyuncakçı olmalı; fakat 18.yy Eyüp Oyuncakçılığı için oldukça geç bir tarihlendirmedir.
Evliya Çelebi, Seyahatname’de Eyüp Oyuncakçılarının 100 dükkan ve 105 nefer, mimarbaşına bağlı bir esnaf gurubunu oluşturduklarını, Bağdat Seferi (1635)nedeniyle düzenlenen esnaf alayında, arabalar üzerinde oyuncaklarını sergileyip taklitler yaptıklarından bahseder. 17.yy ilk yarısında 100 dükkanı olan bir esnaf gurubunun çalışmaları, tarihlendirmeyi daha öncesine götürmelidir, fakat böyle bir kesin bilgiye henüz ulaşılamamıştır.
Eyüp bir Osmanlı yerleşimi ve çarşısı da yoğunluğunu cami çevresinde oluşturmakta, dükkanların bir çoğu imalathane ve satış yeri olarak kullanılmakta, aynı tip malı üreten ve satan dükkanlar›n bulunduğu sokaklar, arastalarda olduğu gibi, o malın adıyla anılırdı.
Eyüp Sultan Türbesine giden İskele Caddesi üzerinde Oyuncakçı dükkanları yer alırdı. Oyuncakçı Ç›kmazı denilen bu yerdeki dükkan sayısı 19.yüzyıl başlarında 25-30’a düşmüştür. Yaklaşık üç asır, oyuncak sektörümüzün tartıflmasız merkezi olmuş Eyüp’de üretim, teknolojiye direnemeyen çoğu geleneksel sanatlarımız gibi tarihe mal olmuştur. Bu son sayılabilecek dükkanların üretimi olan "İstanbul Büyükşehir Belediyesi Eyüp Oyuncaklar› Koleksiyonu" ışığında, bu oyuncakları ve özelliklerini, yine bu ilçemizin düzenlemiş olduğu, böyle bir ortamda yakından tanımak isabetli olacaktır. 28 parçadan oluşan eserler 1939 yılından itibaren Beyazıt’taki İnkılap Müzesinde sergilenmiş, 1945 yılında Müzenin taşınmasından sonra, eser sayısının artmas› ve mekan imkansızlıkları nedeni ile sergiden kaldırılmış, 1991’de de geçici bir sergilemeden sonra tekrar depodaki yerlerine kaldırılmışlardır. Müze Envanter Defterindeki kayıtlarda, örnekler hakkındaki bilgiler kısıtlı olmakla beraber, birçoğunun harap durumda oldukları yazılıdır. Fakat adı geçen sergi öncesi yaptırılmış olan bakım-onarım sonrası, bugün malzemenin çoğunun daha iyi durumda olmaları, günümüze gelebilen nadir örneklerden olmaları açısından sevindiricidir
Eyüp oyuncaklarında kullanılan malzemeler ahşap, deri, kil ve metaldir. Eskiden bu malzemeler Tahtakalenin tahta artıklarından, sobacıların teneke artıklarından, Sütlüce mezbahasının deri artıklarından ve Kağıthane deresinin kilinden yapılmıştır. Boyamada da kök boyası kullanılmıştır.
EYÜP OYUNCAKLARI ŞU TÜRLERİ KAPSAMAKTADIR
- Üstüne ayna parçaları yapıştırılmış renkli küçük testiler sürahiler, bardaklar.
- Teneke zilleri olan bir karış çapında, tefler.
- Bir karış çapında davullar.
- Eski mecidiye büyüklüğünde (yaklaşık 2cm kadar) tekerlekleri olan arabalar.
- Minik darbukalar.
- Saplı davullar.
- Pek küçük olarak yapılmış beşik ve salıncaklar.
- Kırbaç ya da kaytan sarılarak döndürülen topaçlar.
- Kaynana zırıltıları.
- Kursak düdükler.
- Havanlar.
- Hacıyatmaz1ar.
- Şakşaklar.
- Minik tereyağı yayıkları.
- Krmızı tüylü koyun ve kuzular.
- Ağaç parçalarından içi oyularak yapılmış ve üzerine kırmızı ve yeşil boyalar sürümlü
ş sandallar, padişah kayıkları.
- Boyalı aynalar.
- İki-üç şerefeli camiisiz minareler
- Tahta kılıçlar.
- Fırıldaklar.
- Kamış Tüfekler.
- Düdüklü fırıldaklar.
- Çekirgeler.
- İçine su konulup öttürülen toprak testiler.
- Aynalı beşikler.
- İpli oklar.
- Şişirme gaydalar.
- Dönme Dolaplar.
- Bumbardan yapılmış boyalı balonlar.
- Tahta çekiçler.
- Karagöz ve Hacivat tasvirleri.
Evliya Çelebi yine seyahatnamesinde, Eyüp Oyuncakçılığının zenginliği hakkında,şunları söyler: - Minik davullar, bağırsak gövdeli tulumcuklar, ufacık tahta kemençeler, düdükler, boruboyları, Şakşaklar v. s. Bunlar oyuncakların sesli olanlarıydı.
Bugün Avrupa Birliği ile Türkiye İş Kurumu (İşkur) Ortaklığında ”Yeni Fırsatlar Programı” Çerçevesinde yürütülen “Fener – Balat Semtlerinde yaşayan ev kadınlarına EYÜP OYUNCAKÇILIĞI’nın öğretilerek iş sahibi yapılmaları ve sürdürülebilir iş ilişkileri kurulması” Projesi , ŞUBAT 2005′ten itibaren faaliyete geçmiş bir projedir. Tarih Vakfı’nın geçmişte Eyüp üzerine yaptığı pek çok çalışma, Oyun Oyuncak Tarihi konusunda yaptığı araştırmalar ve Eyüp Oyuncakçılığı’nın yeniden hayata geçirilmesi amaçları birleştirilerek, bölge kadınlarının istihdamına yönelik bir projeye dönüştürülmüştür.